Te Uara Tū

Hei Tīmatanga

(Kia rua pea ngā rangi mō tēnei mahi whakaatu i ngā tikanga o te punaha ngahuru me te uara tū o ngā mati)

1. Tuhia ngā tohutau ki te papa tuhituhi, arā: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9.  Whakawhitiwhiti kōrero me ngā tamariki mō te pātai nei:
   
   He aha te take tekau noa iho ngā tohutau, engari he mutunga kore ngā tau?

   Ētahi whakamārama pai:

   • Mēnā he mutunga kore he maha rawa rānei ngā tohutau, he uaua te ako, te mau ki te hinengaro.
   • Mō ngā tau nui ake i te 9, ka whakamahia ngā mati hei tohu e hia ngā rōpū o te tekau, o te rau, o te mano, o te aha rānei.
   • Mēnā e rua, nui ake rānei ngā mati o tētahi tau, ka whai tikanga te wāhi e tū ana ngā mati.  He wāhi e tohu ana te mati e hia ngā rōpū o te tekau.  He wāhi anō e tohu ana te mati e hia ngā rōpū o te rau, e hia ngā rōpū o te mano, o te aha rānei.
      
2. He pai te mahi tatau hei whakamārama i te pūnaha ngahuru me ngā tikanga o te uara tū.

   Te Mahi a te Pouako me ngā Tamariki

   He Tauira Kōrero mā te Pouako

   Whakatakotoria kia 32 ngā kākano ki te tēpu.  Tonoa ngā tamariki kia whakatau tata i te maha o ngā kākano.   Tonoa t/ētahi tamariki kia tatau i ngā kākano.     Tuhia ki te papa tuhituhi.     Ka whakarōpūngia ngā kākano.         Ka tirotiro i te hononga o te mahi whakarōpū ki te āhua o te tuhi i te tau.       Kia pērā anō ngā mahi me ngā kōrero mō ētahi atu tau matirua, pērā i te 45, te 23 me te 50.   Hoatu ētahi pēke kākano (10 ngā kākano kei roto) me ētahi kākano takitahi.  Tonoa mā ngā tamariki e whakaatu ētahi tau ki ngā kākano.       Me mahi takirua ngā tamariki.  Mā tētahi e whakaatu tētahi tau ki ngā kākano, mā tētahi e tuhi taua tau.     Whakatakotoria kia 367 ngā kākano ki te tēpu.  Tonoa tētahi tamaiti, māna e tatau.                   Ka tirotiro i te hononga o te mahi whakarōpū ki te āhua o te tuhi i te tau.             Kia pērā anō ngā mahi me ngā kōrero mō ētahi atu tau matitoru, pērā i te 215, te 173 me te 409.   Hoatu ētahi pouaka kākano (100 ngā kākano kei roto) pēke kākano (10 ngā kākano kei roto) me ētahi kākano takitahi.  Tonoa mā ngā tamariki e whakaatu ētahi tau ki ngā  kākano.           Me mahi takirua ngā tamariki.  Mā tētahi e whakaatu tētahi tau ki ngā kākano, mā tētahi e tuhi taua tau.

   E hia ngā kākano e Wai? Ki tāu titiro e Haki, e hia ngā kākano? E Mara, e whakaae ana koe ki tā Haki?   Mā wai e tatau ngā kākano, kia tino mōhio ai tātou e hia. E Kahu, māu e tatau.  E hia? Ka pai e Kahu, e 32 ngā kākano.  Me pēhea te tuhituhi i te 32?   Tēnā, whakarōpūngia ngā kākano.  Kia tekau ki ia rōpū. E hia ngā rōpū o te tekau?  E toru. E hia kei te toe?  E rua.   Tirohia te tau i tuhia ki te papa tuhituhi.  Tirohia tā tātou whakarōpū i ngā kākano.  E tohu ana te 3 i te aha?  E toru ngā rōpū o te tekau. E tohu ana te 2 i te aha?  E rua ngā kākano i toe mai (atu i ngā rōpū o te tekau).       Anei ētahi pēke kākano.  Kua oti te whakarōpū ētahi.  Tekau ngā kākano kei ia pēke.  Manahi, māu e whakaatu mai kia 25 ngā kākano.  Whakamāramahia tō mahi.  E rua ngā pēke o te tekau, ko te rua tekau tērā.  E rima anō ngā kākano.  Ko te rua tekau mā rima.   He mahi takirua tēnei.  Mā tētahi o kōrua e waihanga tētahi tau ki ngā kākano, mā tētahi e tuhituhi taua tau.  Whakamāramahia ō whakaaro ki tō hoa.   E Tama, māu e tatau ngā kākano. He mahi nui nē. He ngāwari noa ake mēnā ka whakarōpūngia.  E hia ngā rōpū o te tekau?  E 36. E hia ngā kākano e toe mai ana?  E 7. Wehea ki ngā rōpū o te rau.  E hia ngā rōpū o te rau?  E 3. Wehea ngā kākano e toe ana ki ngā rōpū o te tekau.  E hia ngā rōpū o te tekau?  E 6. E hia ngā kākano e toe ana?  E 7.   Me pēhea te tuhituhi i te toru rau ono tekau mā whitu? Titiro ki te tau 367 kua tuhia ki te papa tuhituhi.  Titiro ki ngā rōpū. E tohu ana te 3 i te aha?  E 3 ngā rau. He aha te tikanga o te 6?  E ono rōpū o te tekau. E tohu ana te 7 i te aha?  E 7 ngā kākano e toe mai ana.   Anei anō ētahi kākano.  Kua oti te whakarōpū ētahi.  Kotahi rau ngā kākano kei ia pouaka.  Tekau ngā kākano kei ia pēke.  E Hera, māu e whakaatu mai kia 351 ngā kākano.  Whakamāramahia tō mahi.  E toru ngā pouaka kākano, nā te mea e toru rau tēnā.  E rima ngā pēke o te tekau, ko te rima tekau tērā.  Kotahi anō te kākano e toe mai ana.  Ko te toru rau rima tekau mā tahi.   He mahi takirua tēnei.  Mā tētahi o kōrua e waihanga tētahi tau ki ngā kākano, mā tētahi e tuhituhi taua tau.  Whakamāramahia ō whakaaro ki tō hoa.

Hei Whakahīkoi i te Kaupapa

Ko ngā mahi mō te roanga atu o te wiki, he mahi ā-rōpū, he kēmu hei whakaū i te mātauranga uara tū.  Whakarōpūngia ngā tamariki.  Ia rā ka tukuna ngā rōpū ki tētahi mahi/kēmu rerekē. 

1. Whakatata ki te 500

   Ngā rauemi:      kia 2 ngā mataono tau, he tūtohi whiwhinga mā ia kaitākaro

   E 7 ngā pīrori mataono tau mā ia kaitākaro.  I muri i ia pīrori, ka āta whakaaro mēnā he kotahi, he tekau, he rau rānei te tau ka puta.  Ka tuhia ki tētahi o ngā wāhi i te tūtohi whiwhinga.  Ka noho pūmau ki reira, kāore e whakaaetia kia huri ki wāhi kē.  Ka tāpiripiri haere ngā whiwhinga i muri mai i ia pīrori o te mataono tau.

   Ko te whāinga o te kēmu, kia whakatata atu ki te 500 i muri i ngā pīrori e 7.  Ko te kaitākaro ka tata rawa ki te 500, ko ia te toa. 

   Hei tauira:
   

   Pīrori tuatahi – he 5.  Ka whiriwhiria ko te 50   

   Pīrori tuarua – he 6  Ka whiriwhiria ko te 6.

   Ka pēnei te tuhituhi ki te tūtohi whiwhinga

   Rau	Tekau	Kotahi	Tapeke
   	5		50
   		6	56

    

2. Hangaia te tau

   Ngā rauemi:      He kāri tohutau (0 – 9), he pouaka, he tūtohi uara tū 

   Ka raua atu ngā tohutau (0 ki te 9) ki rō pouaka.  Ka tā te kaitākaro tuatahi, he tango matapōkere i tētahi kāri.  Ka tuhia e ia taua mati (tohutau) ki te wāhi o ngā rau, o ngā tekau, o ngā kotahi rānei i tana tūtohi uara tū (kei a ia te whiriwhiri ki hea tuhia ai).  Ka whakahokia te kāri ki te pouaka, ā, ka hoatu ki te kaitākaro tuarua.  Ka huri haere i te rōpū, kia oti rā anō te tango ētahi kāri e toru me te tuhia anō e ia kaitākaro ki tāna tūtohi uara tū.

   Koia nei hei whāinga mō tēnei kēmu:

   te kēmu tuatahi:         Hangaia te tau nui rawa

   te kēmu tuarua:         Hangaia te tau iti rawa

   te kēmu tuatoru:        Hangaia te tau e tino pātata ana ki te 500

   te kēmu tuawhā:        Hangaia te tau e tino pātata ana ki te 372

     

3. Tātaitai Uara Tū

   Ngā rauemi:      He tātaitai ma ia ākonga

   Ka whakaurua e ia ākonga tētahi tau matitoru (pērā i te 827) ki ā rātou tātaitai.  Ko tā rātou mahi he whakamahi i te tangohanga kotahi hei huri i te 2 ki te 0.  (Arā, ka tangohia te 20, ko te 807 ka hua mai.)

   Ka tuhia ā rātou mahi.  Arā, 827 – 20 = 807. 

   Anei anō ētahi:

   • Whakaurua he tau matitoru.  Whakamahia he tangohanga kotahi hei huri i tētahi o ngā mati ki te 0.nbsp;
   • Whakaurua he tau matiwhā (matirima …).  Whakamahia he tangohanga kotahi hei huri i tētahi o ngā mati ki te 0. 
   • Whakaurua he tau matitoru (matiwhā …).  Whakamahia he tāpiritanga kotahi hei huri i tētahi o ngā mati ki te 0. 
   • Whakaurua te tau 7351 (hei tauira noa iho).  Whakamahia he tāpiritanga (tangohanga) kotahi hei huri i te 3 ki te 8.  (Ko tā rātou he tāpiri i te 500)

   E tika ana kia tuhia ā rātou mahi katoa, mā konei e tino kitea ai ngā tikanga o te uara tū.

   Hoatu te whārangi mahi Uara Tū 1 hei whakaoti mā ngā ākonga.

   He Mahi Whakarāpopoto

   Kōrerohia te paki e whai ake nei, mā ētahi tamariki tokotoru e whakatauira.  Ko te kaupapa o te paki nei, he whakaatu i ngā tikanga o te punaha ngahuru.  Arā ka whai tikanga te wāhi e tū ana ngā mati o tētahi tau.

   Te Paki

   Te Mahi Whakatauira

   I ngā rā o mua noa atu, tērā tētahi Kīngi o iwi kē, o whenua kē.  He rerekē ā rātou tikanga ki ā tātou.  He ture tā te Kīngi nei, e mea ana i te mutunga o ia wiki mā ia whānau e noho ana i tōna rohe e mau mai he pēke raihi hei utu i tā rātou noho ki te whenua o te Kīngi.  Ka pīrangi te Kīngi ki te tatau i ngā pēke raihi, kia mōhio ai ia e hia ngā pēke kei tana pataka.    Ka tonoa atu ētahi o ana pononga tokotoru ki te whakamahi i ō rātou matimati hei tatau i ngā pēke raihi.  Ka whakarārangihia ngā tāngata nei ki mua i tōna aroaro.   Ka tohua te tangata i te taha matau kia whakaatu mai i tētahi o ana matimati, ina tae mai ana he pēke raihi.  Ka tae mai tētahi pēke, kotahi te matimati ka tū.  Ka tae mai anō tētahi, e rua ngā matimati ka tū.  Tae atu ngā matimati tekau hei tohu i ngā pēke raihi tekau.   Ka pau katoa ngā matimati o te tangata tuatahi i te taha matau.  Nō reira ka tohua e te Kīngi mā te tangata i tōna taha e whakamahi ōna matimati hei whakaatu e hia ngā wā ka pau ngā matimati o te tangata tuatahi ki te tatau haere i ngā pēke raihi.   Ka pēnei haere te tatau a te Kīngi i āna pēke raihi.  Engari kāore i roa, ka pau katoa ngā matimati o te tangata tuarua, nō reira ka tohua e te Kīngi mā te tangata tuatoru e whakamahi ōna matimati hei whakaatu e hia ngā wā ka pau i te tangata tuarua ōna matimati katoa te whakatū.   I te mutunga o te rā ka tuhia e te Kīngi he tohutau hei whakaatu e hia ngā pēke raihi kua tae atu ki a ia i taua rā.

   Ka tū ētahi ākonga tokotoru ki mua i te akomanga.   Ka whakatū haere te ākonga i te taha matau i āna matimati hei tohu i ngā pēke raihi. Ka tīmata te ākonga tuarua ki te whakatū i ōna matimati hei tatau e hia ngā wā ka pau i te ākonga tuatahi ōna matimati te tatau i ngā pēke raihi.

    

   He pātai hei whakawhiti kōrero i te mutunga o te paki:

   • E tohu ana te tangata tuarua i te aha?  Ko ia e tohu ana e hia ngā tekau.  Arā, e hia ngā wā ka pau i te tangata tuatahi ōna matimati tekau te tatau.
   • Mehemea e rua ngā matimati o te tangata tuarua e tū ana, e hia katoa ngā pēke raihi?  E 20.
   • E 47 ngā pēke raihi kua tae atu ki te Kīngi.  E hia ngā matimati o tēnā o tēnā o ngā tāngata e tū ana?  Kia 7 ngā matimati o te tangata tuatahi, kia whā ngā matimati o te tangata tuarua.
   • E tohu ana te tangata tuatoru i te aha?  E tohu ana i ngā rau.  Arā, e hia ngā wā ka pau i te tangata tuarua ōna matimati tekau te tatau.
   • He aha te tikanga o ngā matimati o te tangata tuatoru?  Ko ia e whakaatu ana i ngā rau.
   • Mehemea e toru ngā matimati o te tangata tuatahi, e whitu ō te tangata tuarua, e rua ō te tangata tuatoru, ka pēhea te tuhituhi i tēnei?  273