Te Tapatoru

Hei Tīmatanga

1. He mahi takirua tēnei.  Hoatu ki ia takirua tētahi tapatoru rite, tētahi tapatoru waerite, tētahi tapatoru hikuwaru, me tētahi tapatoru hāngai, kua oti kē te tapahi mai i te pepa māro.

Ko tā te takirua, he whakamahi i ia tapatoru hei waihanga i tētahi tauira tāruarua, ka tuhi ai ki te pepa (arā, tētahi tauira i hangaia ki te tapatoru rite, tētahi ki te tapatoru waerite, tētahi ki te tapatoru hikuwaru, tētahi ki te tapatoru hāngai).

Mā ia takirua e whakaatu ā rāua tauira, ka whakamārama ai i pēhea te huri, te nuku rānei o te tapatoru hei whakaputa i te tauira.

Ka mutu ka āta matapaki i ngā āhuatanga motuhake o ia tapatoru.  Kia pēnei pea te whāngai atu i ngā patai:
Ko tēhea te tapatoru he māmā ake te waihanga tauira?  Hei aha ai?
He aha ngā āhuatanga motuhake o tēnei momo tapatoru?
Ko tēhea te tapatoru he uaua ake te waihanga tauira?  He aha ai?
He aha te rerekētanga o tēnei me tēnā o ngā tapatoru?
He aha tētahi kōrero mō ngā tapa o tēnei tapatoru? 
Titiro ki ngā koki o tēnei tapatoru.  He ōrite, he rerekē rānei ia koki?  He aha koe e mōhio ai?  Me pēhea e whakatairite ngā koki kia kitea ai mēnā he nui ake tētahi i tētahi, he ōrite rānei?

Kia pēnei te haere o ngā kōrero, kātahi ka hoatu ai i ngā ingoa e tika ana mō ia momo tapatoru.

2. Kōrerohia ngā wāhi e kitea ana te tapatoru i te taiao, arā pea, i te hanga o te whare, i ngā mahi toi, i ngā momo taputapu, i hea kē rānei.

Hei Whakahīkoi i te Kaupapa

1. Tukuna mā ngā tamariki e tuhi kia waru ngā tapatoru ki tētahi whārangi.  Kia rerekē te āhua o ia tapatoru, arā pea, kia 2 ngā tapatoru rite, ki rua ngā waerite, kia 2 ngā hikuwaru, kia 2 anō ngā tapatoru hāngai.  Kaua e raupapa ngā tapatoru.  Hoatu te whārangi ki tētahi hoa, māna e tuhi te ingoa o ia tapatoru ki raro iho.  I te tuatahi, mā te tiro ā-karu noa iho ka whakatau ai he aha te momo tapatoru.  Kātahi ka whakamahi i te ruri hei whakamātau i ngā tiro ā-karu.

He mahi takirua tēnei, he mahi pāhekoheko.  Hoatu ngā whārangi mahi e rua ‘Ngā Momo Tapatoru' (WM1) (PDF, 126KB) ki ia takirua – tētahi o ngā whārangi ki tētahi tamaiti, tētahi ki tētahi.  Ko te mahi a ia takirua, he whakawhiti kōrero, ka whakatau ai mēnā he ōrite te rārangi mai o ia huinga tapatoru, he rerekē rānei.  Mā te whakawhiti kōrero anake e oti ai ngā mahi nei, kāore e whakaaetia te titiro a tētahi ki te whārangi ā tētahi.

2. I konei, ka whakaakohia te whakamahinga o te tāporowhita.

I te tuatahi, ka whakamahia te tāporowhita hei ine i ngā tapa o te tapatoru.  Arā, ka rohaina te tāporowhita kia rite ki te roa o tētahi tapa.  Kātahi ka whakatakotoria te tāporowhita ki te ruri, ko tētahi pito o te tāporowhita ki te tīmatanga o te ruri.  Mā konei e kitea ai te roa o ia tapa o tētahi tapatoru.

Hoatu he tapatoru hei ine mā rātou i ngā tapa, mā te whakamahi i te tāporowhita (akene pea, ko ngā tapatoru kua oti kē i a rātou te tuhi i te wāhanga tuatahi.  He pai pea kia tuhia ngā inenga ki tētahi tūtohi pēnei i tēnei:

Tapatoru	te roa o te tapa	te roa o te tapa 2	te roa o te tapa 3	te momo tapatoru
1
2

Whakaaturia ngā hīkoi nei hei tuhi i tētahi tapatoru mā te whakamahi i te tāporowhita.

1. Whakamahia he ruri hei tuhi i te tapa tuatahi o te tapatoru (akene pea kia 6cm te roa)
2. Rohaina te taputapu tuhi porowhita kia rite ki te roa o te tapa tuarua e hiahiatia ana (akene pea kia 5cm).  Whakatakotohia te waewae koi o te taputapu tuhi porowhita ki tētahi pito o te rārangi, ka tuhi ai i te pewa.

3. Rohaina te t&3257;porowhita kia rite ki te roa o te tapa tuatoru o te tapatoru (kia 3cm pea).  Whakatakotohia te waewae koi o te tāporowhita ki tērā atu pito o te rārangi ka tuhi ai i tētahi anō pewa, kia haukoti anō i te pewa tuatahi.

4. Honoa ngā pito e rua o te rārangi ki te wāhi e haukoti ana ngā pewa e rua.  Ana!  Kua oti te tapatoru.

Tukuna mā ngā tamariki e tuhi ētahi tapatoru.  Kia pēnei pea te āhua:
He tapatoru rite, kia 60cm te roa o ngā tapa.
He tapatoru waerite, kia 75 cm te roa o ngā tapa ōrite, kia 40cm te roa o tērā atu o ngā tapa
He tapatoru hikuwaru, kia 40cm te roa o tētahi o ngā tapa, kia 50cm tētahi, kia 60cm tētahi.

Kia taunga rā anō rātou ki te whakamahi i te tāporowhita hei tuhi tapatoru, kātahi ka tukuna te pātai:
E taea ana te tuhi tētahi tapatoru e 70cm te roa o tētahi tapa, e 30cm tētahi, e 20cm tētahi?  He aha ai?  Whakamātauhia.  Whakamāramahia.

3. Ko te mahi i konei, he whakautu i te pātai he pēhea te nui o tētahi tapatoru.  Ka tirohia te paenga, te horahanga me ngā koki.
   Tuhia tētahi tapatoru ki te papatuhituhi, ka whakamārama ai i te tikanga o te paenga:
   Ina tīmata koe i konei, ā, ka haere mā ngā tapa o te tapatoru nei, kia tae atu anō koe ki te wāhi i tīmata ai koe, ko te paenga tēnā o te porowhita.
   E Kara, whakaaturia mai te paenga o te tapatoru nei.
   Me pēhea e ine ai te roa mai i tētahi wāhi i te paenga o te tapatoru, huri rauna kia hoki anō ki taua wāhi?
   Mēnā he ngata e ngoki ana i te paenga o tēnei tapatoru, mai i tēnei wāhi, huri rauna ki konā anō, e hia te tawhiti o tana haere?
   Me pēhea e whakamahi te taputapu tuhi porowhita me te ruri hei ine i te paenga o te tapatoru?

Hoatu ētahi huinga tapatoru (kia 3 pea ngā tapatoru o ia huinga).  Kei te whārangi mahi 'He Pēhea te Nui o te Tapatoru (WM2)’ (PDF, 68KB) ētahi huinga tapatoru.  Tonoa ngā tamariki kia raupapa i ngā tapatoru mai i te mea he iti rawa te paenga ki te mea he nui rawa te paenga.  Mā te tiro ā-karu noa iho i te tuatahi, kātahi mā te whakamahi i ngā taputapu ine.

Ināianei, ka tirohia te nui o te horahanga o te tapatoru.  Kaua pea e whāngai atu i te kupu horahanga i te tuatahi.  Engari, mā ngā momo pātai pēnei e āta whakaaro ai i te ‘nui’ o te horahanga o te tapatoru.
E hia ngā porotiti e taea ana te whakatakoto ki roto i te tapatoru nei?
E hia ngā porotiti katoa?  E hia ngā wāhanga porotiti?

Titiro ki te tapatoru nei, kua tuhia ki te pepa tukutuku.  E hia ngā tapawhā rite kei roto i te tapatoru.  E hia ngā tapawhā rite katoa, e hia ngā wāhanga tapawhā rite?

Titiro ki ngā tapatoru e rua nei.  Ko tēhea te mea nui?  He maha ake ngā tapawhā rite ka taea te whakatakoto ki tēnā tapatoru i ngā mea ka taea te whakatakoto ki tēnā?

Hoatu anō te whārangi mahi ‘He Pēhea te Nui o te Tapatoru (WM2)’, (PDF, 68KB) ko tā ngā tamariki he raupapa i ia huinga tapatoru i runga i te nui o te horahanga.

Ināianei, ka tirohia te rahi o ngā koki o tētahi tapatoru.  Hangaia tētahi taputapu hei whakatairite i te rahi o ētahi koki.  E rua ngā ringaringa o te taputapu, ā, kua whakamaua ki ngā pito, e taea ai ngā ringaringa te huri.

Whakamahia te taputapu nei hei whakatairite i ngā koki o tētahi tapatoru.  Me pēnei pea ngā whakamārama:
Whakatairitea ngā koki o tēnei tapatoru.  Raupapahia ngā koki e toru mai i te mea iti rawa ki te mea nui rawa.  Mā te tiro ā-karu noa iho i te tuatahi, kātahi ka whakamahi i te taputapu.
Whakatairitea ngā koki o ngā tapatoru e rua nei.  Kei tēhea o ngā tapatoru te koki nui rawa?  Mā te tiro ā-karu noa iho i te tuatahi, kātahi ka whakamahi i te taputapu.

4. Ka tirohia te hangarite whakaata o ngā momo tapatoru.

Mā ngā tamariki e tuhi ngā momo tapatoru ki te pepa, ka tapahi ai.  Ko tā rātou mahi, he whētui i ngā tapatoru kia haurua, kia tau marire tētahi haurua ki runga i tētahi.  Mā konei e kitea ai ngā rārangi hangarite whakaata.  Ka tuhia ngā whakakitenga ki tētahi papatau:

 Koia nei pea ētahi o ngā kōrero/pātai:
Whētuia te tapatoru rite kia haurua.  Kia tau marire tētahi haurua ki runga i tētahi.
He ōrite ngā haurua?
E taea ana tētahi anō whētui rerekē hei whakahaurua i te tapatoru rite?
E hia katoa ngā whētui rerekē e taea ana hei whakahaurua i te tapatoru rite?
Pēhea te tapatoru waerite?
E hia ngā whētui whakahaurua e taea ana mō te tapatoru hikuwaru?

Whakatūria he whakaata ki tētahi o ngā rārangi whētui.  Matapakihia te whakaata e kitea mai ana. 
He pēhea te āhua o te haurua o te tapatoru e kitea ana?
He pēhea te āhua e kitea ana i te whakaata?
He ōrite te hanga o te wāhanga o te tapatoru e takoto mai ana i te tēpu ki tērā e kitea mai ana i te whakaata?

Kātahi pea ka hoatu i te ingoa pāngarau mō te rārangi whētui, arā, te rārangi hangarite whakaata.

Hoatu te whārangi mahi ‘He Hangarite Whakaata (WM3)’ (PDF, 91KB) hei whakaoti mā ngā tamariki.

Hei Whakarāpopoto
Tirohia te whakamahinga o te tapatoru hei waihanga tauira tāniko. 

Kohia mai ētahi whakaahua o ngā tauira tāniko, ka matapaki ai i ngā tapatoru e kitea mai ana.  Koia nei ētahi pātai hei tirotiro mā ngā tamariki:
He aha ngā momo tapatoru e kitea mai ana i ngā tāniko nei?
E kitea mai ana he tapatoru waerite?  He tapatoru hikuwaru?
He aha te take kāore e kitea mai ana he tapatoru hikuwaru?
He pēhea nei te tāruarua o ngā tapatoru?
E hia ngā tapatoru e kitea mai ana?

Tukuna mā ngā tamariki e waihanga he tauira tāniko, me te whakamārama anō i ngā tapatoru o roto i te tauira.