Te Paemahana

The Ministry is migrating nzmaths content to Tāhurangi.           
Relevant and up-to-date teaching resources are being moved to Tāhūrangi (tahurangi.education.govt.nz). 
When all identified resources have been successfully moved, this website will close. We expect this to be in June 2024. 
e-ako maths, e-ako Pāngarau, and e-ako PLD 360 will continue to be available. 

For more information visit https://tahurangi.education.govt.nz/updates-to-nzmaths

Hei Whakarāpopoto

Ka āta tirotiro i te taputapu ine-mahana, me ētahi horopaki e pā ana ki te paemahana.  Ka whai wāhi atu ko te tau tōraro, te ōwehenga me te tuhi kauwhata.  Ko ētahi wāhanga o tēnei kōwae ako he mea tiki atu i te kōwae ako reo Pākehā Cool Times With Heat.

Achievement Objectives
1. Ka whakaoti rapanga whaitake: ka kōwhiri, ka whakamahi i te waeine e hāngai ana mō te roa, te horahanga, te rōrahi (kìtanga), te papatipu (taumaha), te paemahana, te koki me te wā; ka whakawhitiwhiti waeine māmā; ka whakamahi i ngā inenga tapa ki te wh
Te Hononga ki te Marautanga
Taumata 4
Te Ine me te Āhuahanga (Te Ine)
Whāinga Paetae 1:
Ka whakaoti rapanga whaitake:
  • ka kōwhiri, ka whakamahi i te waeine e hāngai ana mō te roa, te horahanga, te rōrahi (kìtanga), te papatipu (taumaha), te paemahana, te koki me te wā;
  • ka whakawhitiwhiti waeine māmā;
  • ka whakamahi i ngā inenga tapa ki te whiriwhiri i te paenga me te horahanga o te tapawhā hāngai, me te rōrahi o te poro tapawhā hāngai;
  • ka tuhi, ka whakamārama, ka whakamahi hoki i ngā momo wātaka me ngā mahere;
  • ka mārama ki te whaitakenga o tētahi inenga.
 
Ngā Whāinga Ako
Kia mōhio te ākonga ki:
  • te whakamahi ine-mahana
  • te tāpae whakaaro ki te take i pērā ai tētahi āhuatanga
  • te whakahaere whakamātau
  • te kimi mai i te huatango o tētahi tau tōraro me tētahi tau tōrunga
  • te tuhi, ki te whakamārama hoki i tētahi kauwhata rārangi
Ngā Rauemi

he pukapuka mahere whenua

ngā whārangi mahi: Whārangi Mahi 1; Pou Mahi 1; Pou Mahi 2; Pou Mahi 3

he ine-mahana

he whārangi tukutuku

He Rārangi Kupu
scale
thermometer
line graph
kotimutu
flask (conical)
ngongo
tube
pae weherua o te ao
equator
temperature
paemahana mōkito
minimum temperature
paemahana mōrahi
maximum temperature
puru
bung
pūwāhi koropupū
boiling point
pūwāhi tio
freezing point
degrees
negative number
table (of data)
data display
whakamātau
experiment
whakaranu
mix
whārangi tukutuku
graph paper
Hei Raupapa I Ngā Mahi Ako

Hei Tīmatanga

Ko te mahi tuatahi, he whakawhitiwhiti kōrero mō te ine-mahana.

  1. Hangaia tētahi ine-mahana, ka whakawhitiwhiti kōrero ai he pēhea te mahi a te ine-mahana.

    Ngā tohutohu:

    Rīngia he wai whai kano (whakamahia he kano kai) ki roto i tētahi kotimutu.  Kuhuna he ngongo karaehe ka taupoki ai ki tētahi puru.  Whakamahanatia te wai i roto i te ipu (mā te kōpai ki ō ringaringa, mā te ahi rānei).  Ka piki atu te taumata o te wai i roto i te ngongo nā te mea ka rahi haere te wai ina whakamahanatia.
  2. Tirohia ētahi ine-mahana tūturu, ka whakawhitiwhiti kōrero ai mō te āwhata.  Anei ētahi tauira pātai:

    He aha te paemahana iti rawa e whakaaturia ana ki te āwhata?

    Koirā te pae makariri rawa atu e taea ana te ine ki tēnei ine-mahana.

    He aha te paemahana wera rawa atu o tēnei ine-mahana?

    He aha ngā tohu e whakaaturia ana ki te āwhata o te ine-mahana?

    Kāore pea e kitea ana ia tākiri, he mawhiti-tekau pea te whakaatu i ngā tākiri o te ine-mahana.  (Tirohia te Whārangi Mahi 1,(PDF, 124KB) kei reira ētahi tauira ine-mahana hei tirotiro, hei mahi mā ngā ākonga)

    He aha te tikanga o te 0º me te 100º.

    Koirā ētahi pūwāhi matua o te āwhata ine-mahana.  Ko te 0º te pūwāhi tio, arā, te wāhi e huri ai te wai hei tio.  Ko te 100º te pūwāhi e koropupū ai te wai.

    He aha te tikanga o ngā pūwāhi kei raro i te kore tākiri (0º)?

    Koirā e tohu ana he makariri ake i te pūwāhi tio, pērā i te pae makariri o te whenua tio i te tonga o te ao.  
  3. Whakahaerehia tētahi whakamātau kia kitea ai he pēhea te roa kia tau atu tētahi ine-mahana ki te paemahana tūturu o tētahi ipu wai.

    Ngā tohutohu:

    • Rīngia he wai ki roto i ētahi ipu e rua.  Tētahi he wai mahana (mai i te kōrere wai mahana), tētahi he wai makariri, engari me rau atu anō ētahi poraka tio.
    • Kuhuna te ine-mahana ki roto i te wai.  Tirohia te paemahana o te wai i ia 5 hēkona, ka tuhi ai ki tētahi tūtohi pēnei:

    te wā (hākona)

    0

    5

    10

    15

    20

    25

    30

    te wai mahana

    16

    31

    38

    41

    43

    44

    44

    te wai makariri

    16

    10

    7

    5

    4

    3

    3

     

    • Whakaaturia ngā inenga paemahana ki tētahi kauwhata rārangi, ka whakawhitiwhiti kōrero ai mō ngā whakakitenga.

    He wā poto kia piki atu, kia heke iho rānei te paemahana o te ine-mahana ki te mahana o te wai.  I muri i te 25 hēkona ka mutu te piki haere te heke haere rānei o te ine-mahana, ka tau atu ki te paemahana tūturu o te wai.

    Hei Whakahīkoi i te Kaupapa

    Whakatūria kia toru ngā pou mahi i te akomanga, kia toru anō ngā rōpū ākonga.  Mō te roanga atu o te wiki, ka huri haere ngā ākonga ki ngā pou mahi e toru. 

    Pou Mahi 1 (PDF, 140KB)

    Hoatu ki ngā ākonga tētahi tūtohi e whakaatu ana i ngā paemahana o ētahi tāone nui o te ao i tētahi rangi.  Ko tā ngā ākonga he waitohu i ngā tāone ki tētahi mahere whenua, ka tuhi ai i te tāone me te paemahana.  Kātahi ka whakawhitiwhiti whakaaro mō ngā take e rerekē ai te paemahana i tēnā tāone i tēnā, ā, ka whakaaturia ō rātou whakaaro ki ētahi whakaari raraunga.  Me tono hoki ngā tamariki ki te whakamārama i tā rātou rautaki mō te tātai i te rerekētanga o te paemahana mōrahi me te paemahana mōkito o ngā tāone.

    Pou Mahi 2 (PDF, 109KB)

    Ko te mahi i konei, he tirotiro i te tere o te whakamātao o te wai.  E rua ngā pātai hei āta tirotiro:

    • He tere ake te whakamātao haere o tētahi ipu wai nui, o tētahi ipu wai iti rānei?
    • He tere ake, he pōturi ake rānei te whakamātao haere o tētahi ipu wai mēnā ka tākaitia ki te nupepa.

    I mua i te tīmatanga o ngā whakamātau, me whakawhiti kōrero mō ngā pātai e rua nei, ka whakatakoto ai i ētahi whakaaro.

     Pou Mahi 3 (PDF, 101KB)

    Ko te mahi i konei, he tirotiro i te paemahana mēnā ka whakaranua ētahi ipu wai e rua, tētahi he āhua wera, tētahi he āhua makariri.  I mua i te whakamātau, me whakawhitiwhiti kōrero mō ēnei pātai nei, ka whakatakoto ai i ētahi whakaaro:

    • E rua ngā ipu wai, he ōrite te rahi o te wai ki ia ipu.  E 40º te mahana o te wai i tētahi o ngā ipu, e 20º i tētahi.  Ina whakaranua ngā ipu wai e rua he aha te paemahana o te wai?
    • E rua ngā ipu wai.  E 40º te mahana o te wai i tētahi o ngā ipu, 100mL te rōrahi.  E 20º te paemahana o te wai i te ipu tuarua, engari e 50mL te rōrahi.  Ina whakaranua ngā ipu wai e rua he aha te paemahana o te wai?

     I te mutunga o te wiki ka whakahuihui i ngā ākonga ki te whakaatu i ā rātou mahi, ki te whakawhitiwhiti i ngā whakaaro i hua mai.

 

Add to plan

Log in or register to create plans from your planning space that include this resource.


Taumata 4