Ka āta tirotiro i te taputapu ine-mahana, me ētahi horopaki e pā ana ki te paemahana. Ka whai wāhi atu ko te tau tōraro, te ōwehenga me te tuhi kauwhata. Ko ētahi wāhanga o tēnei kōwae ako he mea tiki atu i te kōwae ako reo Pākehā Cool Times With Heat.
- ka kōwhiri, ka whakamahi i te waeine e hāngai ana mō te roa, te horahanga, te rōrahi (kìtanga), te papatipu (taumaha), te paemahana, te koki me te wā;
- ka whakawhitiwhiti waeine māmā;
- ka whakamahi i ngā inenga tapa ki te whiriwhiri i te paenga me te horahanga o te tapawhā hāngai, me te rōrahi o te poro tapawhā hāngai;
- ka tuhi, ka whakamārama, ka whakamahi hoki i ngā momo wātaka me ngā mahere;
- ka mārama ki te whaitakenga o tētahi inenga.
- te whakamahi ine-mahana
- te tāpae whakaaro ki te take i pērā ai tētahi āhuatanga
- te whakahaere whakamātau
- te kimi mai i te huatango o tētahi tau tōraro me tētahi tau tōrunga
- te tuhi, ki te whakamārama hoki i tētahi kauwhata rārangi
he pukapuka mahere whenua
ngā whārangi mahi: Whārangi Mahi 1; Pou Mahi 1; Pou Mahi 2; Pou Mahi 3
he ine-mahana
he whārangi tukutuku
scale
|
|
thermometer
|
|
line graph
|
|
kotimutu
|
flask (conical)
|
ngongo
|
tube
|
pae weherua o te ao
|
equator
|
temperature
|
|
paemahana mōkito
|
minimum temperature
|
paemahana mōrahi
|
maximum temperature
|
puru
|
bung
|
pūwāhi koropupū
|
boiling point
|
pūwāhi tio
|
freezing point
|
degrees
|
|
negative number
|
|
table (of data)
|
|
data display
|
|
whakamātau
|
experiment
|
whakaranu
|
mix
|
whārangi tukutuku
|
graph paper
|
Hei Tīmatanga
Ko te mahi tuatahi, he whakawhitiwhiti kōrero mō te ine-mahana.
- Hangaia tētahi ine-mahana, ka whakawhitiwhiti kōrero ai he pēhea te mahi a te ine-mahana.
Ngā tohutohu:
Rīngia he wai whai kano (whakamahia he kano kai) ki roto i tētahi kotimutu. Kuhuna he ngongo karaehe ka taupoki ai ki tētahi puru. Whakamahanatia te wai i roto i te ipu (mā te kōpai ki ō ringaringa, mā te ahi rānei). Ka piki atu te taumata o te wai i roto i te ngongo nā te mea ka rahi haere te wai ina whakamahanatia. - Tirohia ētahi ine-mahana tūturu, ka whakawhitiwhiti kōrero ai mō te āwhata. Anei ētahi tauira pātai:
He aha te paemahana iti rawa e whakaaturia ana ki te āwhata?
Koirā te pae makariri rawa atu e taea ana te ine ki tēnei ine-mahana.
He aha te paemahana wera rawa atu o tēnei ine-mahana?
He aha ngā tohu e whakaaturia ana ki te āwhata o te ine-mahana?
Kāore pea e kitea ana ia tākiri, he mawhiti-tekau pea te whakaatu i ngā tākiri o te ine-mahana. (Tirohia te Whārangi Mahi 1,(PDF, 124KB) kei reira ētahi tauira ine-mahana hei tirotiro, hei mahi mā ngā ākonga)
He aha te tikanga o te 0º me te 100º.
Koirā ētahi pūwāhi matua o te āwhata ine-mahana. Ko te 0º te pūwāhi tio, arā, te wāhi e huri ai te wai hei tio. Ko te 100º te pūwāhi e koropupū ai te wai.
He aha te tikanga o ngā pūwāhi kei raro i te kore tākiri (0º)?
Koirā e tohu ana he makariri ake i te pūwāhi tio, pērā i te pae makariri o te whenua tio i te tonga o te ao. - Whakahaerehia tētahi whakamātau kia kitea ai he pēhea te roa kia tau atu tētahi ine-mahana ki te paemahana tūturu o tētahi ipu wai.
Ngā tohutohu:
- Rīngia he wai ki roto i ētahi ipu e rua. Tētahi he wai mahana (mai i te kōrere wai mahana), tētahi he wai makariri, engari me rau atu anō ētahi poraka tio.
- Kuhuna te ine-mahana ki roto i te wai. Tirohia te paemahana o te wai i ia 5 hēkona, ka tuhi ai ki tētahi tūtohi pēnei:
te wā (hākona)
0
5
10
15
20
25
30
…
te wai mahana
16
31
38
41
43
44
44
…
te wai makariri
16
10
7
5
4
3
3
…
- Whakaaturia ngā inenga paemahana ki tētahi kauwhata rārangi, ka whakawhitiwhiti kōrero ai mō ngā whakakitenga.
He wā poto kia piki atu, kia heke iho rānei te paemahana o te ine-mahana ki te mahana o te wai. I muri i te 25 hēkona ka mutu te piki haere te heke haere rānei o te ine-mahana, ka tau atu ki te paemahana tūturu o te wai.
Hei Whakahīkoi i te Kaupapa
Whakatūria kia toru ngā pou mahi i te akomanga, kia toru anō ngā rōpū ākonga. Mō te roanga atu o te wiki, ka huri haere ngā ākonga ki ngā pou mahi e toru.
Pou Mahi 1 (PDF, 140KB)
Hoatu ki ngā ākonga tētahi tūtohi e whakaatu ana i ngā paemahana o ētahi tāone nui o te ao i tētahi rangi. Ko tā ngā ākonga he waitohu i ngā tāone ki tētahi mahere whenua, ka tuhi ai i te tāone me te paemahana. Kātahi ka whakawhitiwhiti whakaaro mō ngā take e rerekē ai te paemahana i tēnā tāone i tēnā, ā, ka whakaaturia ō rātou whakaaro ki ētahi whakaari raraunga. Me tono hoki ngā tamariki ki te whakamārama i tā rātou rautaki mō te tātai i te rerekētanga o te paemahana mōrahi me te paemahana mōkito o ngā tāone.
Pou Mahi 2 (PDF, 109KB)
Ko te mahi i konei, he tirotiro i te tere o te whakamātao o te wai. E rua ngā pātai hei āta tirotiro:
- He tere ake te whakamātao haere o tētahi ipu wai nui, o tētahi ipu wai iti rānei?
- He tere ake, he pōturi ake rānei te whakamātao haere o tētahi ipu wai mēnā ka tākaitia ki te nupepa.
I mua i te tīmatanga o ngā whakamātau, me whakawhiti kōrero mō ngā pātai e rua nei, ka whakatakoto ai i ētahi whakaaro.
Pou Mahi 3 (PDF, 101KB)
Ko te mahi i konei, he tirotiro i te paemahana mēnā ka whakaranua ētahi ipu wai e rua, tētahi he āhua wera, tētahi he āhua makariri. I mua i te whakamātau, me whakawhitiwhiti kōrero mō ēnei pātai nei, ka whakatakoto ai i ētahi whakaaro:
- E rua ngā ipu wai, he ōrite te rahi o te wai ki ia ipu. E 40º te mahana o te wai i tētahi o ngā ipu, e 20º i tētahi. Ina whakaranua ngā ipu wai e rua he aha te paemahana o te wai?
- E rua ngā ipu wai. E 40º te mahana o te wai i tētahi o ngā ipu, 100mL te rōrahi. E 20º te paemahana o te wai i te ipu tuarua, engari e 50mL te rōrahi. Ina whakaranua ngā ipu wai e rua he aha te paemahana o te wai?
I te mutunga o te wiki ka whakahuihui i ngā ākonga ki te whakaatu i ā rātou mahi, ki te whakawhitiwhiti i ngā whakaaro i hua mai.