Te Tau me te Taurangi
Taumata 4:
1. Ka mōhio ki:
- ngā meka whakawehe matua;
- te whakaawhiwhi tauoti, tau ā-ira hoki.
2. Ka mōhio ki ngā tikanga o:
- te tau tōraro me te tau tōrunga;
- te tau toitū;
- te ōwehenga;
- te uara tū o ngā tau ā-ira:
- te maha o ngā haumano, ngā haurau, ngā hautekau, ngā tahi, ngā rau me ngā mano kei roto i tētahi tau ā-ira (tae atu kia 3 ngā mati ā-ira).
3. Ka mōhio ki te kimi mai i ngā taurea me ngā tauwehe o tētahi tau.
4. Ka mōhio ki ngā hautau, ngā tau ā-ira, ngā ōrau me ngā ōwehenga māmā:
- ngā huringa hautanga: hautau ↔ tau ā-ira ↔ ōrau;
- ngā raupapa tatauranga tau ā-ira (haumano, haurau, hautekau);
- te raupapa hautau, tau ā-ira, ōrau hoki;
- te whiriwhiri hautau ōrite.
Te Rapanga | Te Pātai | Ngā Kōrero āwhina | He Kupu Matua | Te Otinga |
4.1 | He aha te tau? | - He tau ā-ira, kotahi tōna mati ā-ira
- Ina whakaawhiwhia, ko te 30 te tekau e pātata ana.
- He taurua katoa ōna mati.
- E 284 ōna hautekau.
| - tau ā-ira
- whakaawhiwhi
- taurua
- mati
- hautekau
| 28.4 |
4.2 | He aha te tau? | - He hautau, he nui ake tōna taurunga i tōna tauraro.
- He taurea o te hauwhā.
- He tau toitū te taurunga o te hautau.
- Kei waenganui i te 3 me te 4.
| - hautau
- taurunga
- tauraro
- taurea
- hauwhā
- tau toitū
| 13/4 |
4.3 | He aha te tau? | - He tauwehe o te 81.
- Ina whakaawhiwhia, ko te 30 te tekau e pātata ana.
- He taurea o te 3.
- Whakareatia ōna mati, ka 14.
| - tauwehe
- taurea
- whakaawhiwhi
- mati
| 27 |
4.4 | He aha te tau? | - He tau ā-ira, e toru ōna mati ā-ira.
- Kotahi te nui ake o te mati haumano i te mati haurau.
- Kotahi te nui ake o te mati haurau i te mati hautekau.
- E 35 ōna hautekau.
| - tau ā-ira
- mati ā-ira
- haumano
- haurau
- hautekau
| 3.567 |
4.5 | He aha te tau? | - He ōrau, he nui ake i te 100%.
- Ina hurihia hei hautau, he taurea o te hauwhā.
- Ina hurihia hei tau ā-ira, 12 ōna hautekau.
- Ina tāpirihia ōna mati, ka 8.
| | 125% |
Te Tau me te Taurangi
Taumata 4:
5. Ka kōwhiri, ka whakamārama i te rautaki e tino whaihua ana hei whakaoti rapanga e whai wāhi mai ana te tauoti, te hautau, te tau ā-ira me te ōrau, te ōwehenga, te tau tōpū me te taupū māmā:
- rautaki tatau;
- rautaki tāpiripiri;
- rautaki whakarea
- rautaki pānga riterite māmā.
6. Ka mārama ki te whaitakenga o te otinga o tētahi rapanga.
Te Rapanga | Te Pātai | Ngā Kōrero āwhina | He Kupu Matua | Te Otinga |
4.6 | E hia te rahi o te pūtea i wini i a Hakopa? | - Ka wini i a Hakopa tētahi o ngā pūtea nui o Lotto.
- Ko tētahi 25% o te pūtea i hoatu ki ōna whanaunga.
- Ko tētahi 50% o te toenga i waiho ki tāna pūtea pēke.
- Ko te toenga ($6000) i pau ki te hoko i tētahi motukā
| | $16,000 |
4.7 | E hia te utu mō te hunga pakeke ki te haere ki te pikitia? | - Tērā tētahi whānau i haere ki te pikitia.
- Tokorua ngā mātua, tokotoru ngā tamariki i tēnei whānau.
- He haurua te utu tamariki i te utu mō te hunga pakeke.
- $45.50 te utu mō te whānau katoa.
| | $13.00 |
4.8 | E hia ngā pōro tēnehi, e hia ngā pōro hahau i hokona? | - E $77.50 i pau ki te hoko i ētahi pōro tēnehi me ētahi pōro hahau.
- E $2.50 te utu mō te pōro tēnehi kotahi.
- E $4.00 te utu mō te pōro hahau kotahi.
- He haurua te utu o ngā pōro hahau i te utu o ngā pōro tēnehi.
| | 15 ngā pōro tēnehi 10 ngā pōro hahau |
4.9 | E hia karamu te taumaha o te pouaka? | - Tekau mā rua ngā māpere kei roto i tētahi pouaka.
- E 700 karamu (700g) te taumaha o te pouaka me ngā māpere o roto.
- Ka tangohia ētahi māpere, ā, ka heke te taumaha o te pouaka me ngā māpere e toe ana ki te 625g.
- E 4 ngā māpere i tangohia atu.
| | 475g |
4.10 | E hia tau te pakeke o ia tamaiti? | - Tokotoru ngā tamariki – ko Hera rāua ko Hinewai ngā kōtiro, ko Matiu te tama.
- He ōrite te pakeke o ngā kōtiro.
- E 2.5 tau te pakeke ake o te tama i ngā kōtiro.
- Hui katoa, e 37 te tapeke o ō rātou tau.
| | Hera = 11.5 tau Hinewai = 11.5 tau Matiu = 14 tau |