Wā Toharite

The Ministry is migrating nzmaths content to Tāhurangi.           
Relevant and up-to-date teaching resources are being moved to Tāhūrangi (tahurangi.education.govt.nz). 
When all identified resources have been successfully moved, this website will close. We expect this to be in June 2024. 
e-ako maths, e-ako Pāngarau, and e-ako PLD 360 will continue to be available. 

For more information visit https://tahurangi.education.govt.nz/updates-to-nzmaths

Hei Whakarāpopoto

Ka āta tirohia te tika o ētahi kīanga kōrero e pā ana ki te wā ka pau i te tangata ki te mahi i tētahi mahi i te roanga atu o ngā tau e ora ana ia. Ka whakahaere tūhuratanga tauanga, ka tātai hoki i tēnei mea te toharite.

Achievement Objectives
1. Ka whai i ngā tikanga mō te tūhuratanga tauanga e whai wāhi mai ana te raraunga whakarōpū matatini, te raraunga ine, me te raraunga houanga: ka whakatakoto pātai, tāpaetanga kōrero rānei; ka whakatau i ngā taurangi hei ine; ka whakatau i te tukanga koh
Te Hononga ki te Marautanga
Taumata 4
Te Tauanga (Te Tūhuratanga Tauanga)
Whāinga Paetae 1:
Ka whai i ngā tikanga mō te tūhuratanga tauanga e whai wāhi mai ana te raraunga whakarōpū matatini, te raraunga ine, me te raraunga houanga:
  • ka whakatakoto pātai, tāpaetanga kōrero rānei;
  • ka whakatau i ngā taurangi hei ine;
  • ka whakatau i te tukanga kohikohi raraunga;
  • ka kohikohi raraunga;
  • ka wehewehe raraunga;
  • ka hanga whakaari raraunga e whaitake ana;
  • ka whakatairite i te āhua o ngā tuari raraunga (ngā wēanga me te hora o ngā raraunga);
  • ka whakaputa kōrero mō te pātai i tūhuratia;
  • ka mārama ki ngā tikanga matatika e hāngai ana.

Whāinga Paetae 2:

  • Ka mārama ki te tikanga o ngā wēanga me te whakamahinga o ngā wēanga.

 

Ngā Whāinga Ako
 Kia mōhio te ākonga ki te:
  • whakahaere tūhuratanga tauanga
  • tikanga o tēnei mea te toharite
  • tātai toharite
  • whakaputa whakaaro mō te tika, te teka rānei o tētahi tāpaetanga kōrero
 
Ngā Rauemi
he tātaitai
He Rārangi Kupu

tāpaetanga kōrero

assertion

toharite

mean, average

tūtohi

chart

Hei Raupapa I Ngā Mahi Ako
  1. Ka āta tirotirohia te wā ka pau i ngā ākonga ki te whakaoti i ētahi mahi i ngā ata i mua i te haerenga ki te kura. Ka tātaihia ngā wā toharite e hāngai ana ki ngā mahi.

    Ngā Tohutohu

    He Tauira Kōrero Mā Te Pouako

    Whakawhitiwhiti kōrero mō te mahi a ngā ākonga i ngā ata i mua i te haerenga ki te kura.

    Tonoa ngā ākonga ki te whakatau tata i te wā ka pau ki ia mahi i tētahi ata.

    Ka oho ana koe i te ata, he aha ngā mahi ka oti i a koe i mua i te haerenga ki te kura? Me tuhi ētahi o ngā mahi ki te papa tuhituhi:

    • ka uwhiuwhi

    • ka whakamau kākāhu
    • ka kai parakuihi

       

    Me āta whakaaro he pēhea nei te wā ka pau i a koe ki te whakaoti i ētahi o ngā mahi o te ata. He pai te whakaatu i ngā wā ki tētahi tūtohi:

    te mahi

    ngā wā ka pau i tēnā ākonga i tēnā (meneti)

    uwhiuwhi 4, 12, 2, 0, 4, 5, 8, 5
    parakuihi 3, 10, 5, 12, 15, 2, 6, 8
    ... ...
    āta whakamārama i te tikanga o te toharite, ka tātai ai i te toharite o ngā wā ka pau i ngā ākonga ki ngā mahi o te ata.

    Mēnā ka puta te pātai, he pēhea nei te roa o te wā ka pau i ngā ākonga ki te uwhiuwhi i ngā ata, he aha te whakautu? He rerekē te wā ka pau i tēnā, i tēnā o ngā ākonga.

    Nō reira, he aha te wā e pai ana hei whakautu i taua pātai? Ko te 0 meneti te wā poto rawa atu, ko te 12 te wā roa rawa atu. Ko te nuinga kei te takiwā waenganui, arā, ko te 4, ko te 5 meneti.

    E hia katoa ngā ākonga e whakaaturia ana i te tūtohi? Tokowaru. E 8 ngā wā kua tuhia ki te tūtohi.

    Tāpirihia ngā wā katoa mō te uwhiuwhi. 4 + 12 + 2 + 0 + 4 + 5 + 8 + 5 = 40. E 40 meneti te tapeke o te wā.

    Mēnā ka tohaina aua meneti 40 ki ngā ākonga tokowaru, kia ōrite te roa ki ia ākonga, e hia meneti tērā? Wehea te 40 meneti ki ngā ākonga tokowaru, ka 5 meneti ki ia ākonga. (40 ÷ 8 = 5)

    Ka kīia tērā, ko te toharite. Ko te toharite o te wā ka pau i ngā ākonga tokowaru nei ki te uwhiwhi i ngā ata.

    Tātaihia ngā toharite mō ērā atu o ngā mahi o te ata, ka tuhi ai ki te tūtohi.

    te mahi

    ngā wā ka pau i tēnā ākonga i tēnā (meneti)

    te wā toharite (meneti)

    uwhiuwhi 4, 12, 2, 0, 4, 5, 8, 5 40 ÷ 8 = 5
    parakuihi 3, 10, 5, 12, 15, 2, 6, 8 61 ÷ 8 = 7.6
    ... ...

     
  2. I konei, ka tūhuratia ngā tāpaetanga kōrero ka puta i tētahi pānui, me te tika o aua tāpaetanga kōrero.

    Ngā Tohutohu

    He Tauira Kōrero Mā Te Pouako

    Tuhia ngā tāpaetanga kōrero nei ki te papa tuhituhi, ka whakawhitiwhiti kōrero ai mō te tika, te teka rānei o aua kōrero.

    I te wā e ora ana te tangata, ka pau i a ia:

    te kotahi tau e uwhiuwhi ana

    • te iwa marama e noho ana ki te wharepaku
    • te ono marama e kai parakuihi ana
    • te toru tau e whakaaro ana he aha ngā kākahu hei kuhu māna i te ata

    Titiro ki ngā tāpaetanga kōrero nei. Koia nei ngā whakaaro o tētahi tangata i puta i tētahi pukapuka.

    He aha ētahi o ngā whakaaro e noho ana ki muri i ngā tāpaetanga kōrero nei?

    • Kāore i kīia he pēhea nei te roa e ora ana te tangata
    • Ko te toharite o te wā mō ia mahi. Arā, ka rerekē pea te wā i ngā ata o ngā rangi kura me ngā ata o ngā rangi whakatā, ka rerekē hoki te wā ka pau i tēnā tangata i tēnā.

    Me pēhea tātou e mōhio ai mēnā e tika ana, he teka rānei ngā tāpaetanga kōrero?
    ākene pea kei te takiwā o te 75 tau e ora ana tētahi tangata o Aotearoa. Nō reira i te roanga atu o taua 75 tau, e 365 ngā rangi e uwhiuwhi ana.
    365 ÷ 75 = 4.9 ngā rangi i ia tau e uwhiuwhi ana.
    4.9 x 24 x 60 = 7008 ngā meneti i ia tau e uwhiuwhi ana
    7008 ÷ 365 = 19.5 meneti i ia rā e uwhiuwhi ana.

    Ki ōu nā whakaaro kei te tika tēnā? He wā tino roa tēnā, te 19 meneti. Kei te tika pea mō ētahi tāngata, mēnā e rua ngā uwhiuwhi i ia rangi (te ata me te pō), engari mō te nuinga o ngā tāngata, kāore pea e eke ki te 19 meneti. Ko te toharite mō tātou, ko te 5 meneti i ia ata.

    Kia pērā anō te āta tirotiro me te whakaputa whakaaro mō te tika, i te teka rānei o ērā atu o ngā tāpaetanga kōrero.


     
  3. Mō te roanga atu o te wiki, tukuna ngā ākonga ki te tūhura i te wā ka pau i te tangata ki ētahi mahi i te roanga atu o ngā tau e ora ana ia.
    • Whakawhitiwhiti kōrero me ngā ākonga, ka whakatau ai i ētahi mahi hei tūhura. Hei tauira:
      • te wā ka pau i te tangata ki te mātakitaki pouaka whakaata i te roanga atu o ngā tau e ora ana ia
      • te wā ka pau i te tangata ki te horoi i ōna niho i te roanga atu o ngā tau e ora ana ia
      • te wā ka pau i te tangata ki te moe i te roanga atu o ngā tau e ora ana ia
    • Kāore e kore, he rerekē te roa mō ia tangata, engari ko te mahi i konei, he tātai i te toharite.
    • Tukuna ngā ākonga ki te tūhura i te wā ka pau i ngā tāngata i ō rātou whānau ki tēnā mahi ki tēnā mahi i ia rā. Ka tuhia ngā tāngata i ō rātou whānau me ngā wā ki tētahi tūtohi, ka tātai ai i te toharite. Hei tauira:

      ingoa

      te wā mātakitaki pouaka whakaata

      te wā horoi niho

      te wā moe

      Kui 2.5 hāora 1 meneti 7 hāora
      Māmā 1 hāora 1.5 meneti 6 hāora
      Mātāmua 1/2 hāora 1 meneti 8.5 hāora
      Mātāmuri 3.5 hāora 1/2 meneti 9 hāora
      Pōtiki 2.5 hāora 1/2 meneti 10 hāora

      TOHARITE

      (2.5 + 1 + 0.5 + 3.5 + 2.5) ÷ 5 = 2 ... ...

       
    • Tātaihia te toharite mō ngā whānau katoa i te akomanga. Hei tauira:

      whānau

      te wā mātakitaki pouaka whakaata

      te wā horoi niho

      te wā moe

      Mete 2.5 hāora 1 meneti 7 hāora
      Rangi 1 hāora 1.5 meneti 6 hāora
      Johnston 1/2 hāora 1 meneti 8.5 hāora
      ... ... ... ...
      ... ... ... ...

      TOHARITE

      ... ... ...

       
    • Tātaihia te toharite mō ngā tau e ora ana te tangata. Hei tauira:
      • 1.75 hāora te toharite mō te mātakitaki pouaka whakaata i ia rangi
      • 1.75 x 365 = 638.75 hāora i te tau
      • 638.75 x 75 = 47,906.25 hāora i te 75 tau (te wā toharite e ora ana tētahi tangata o Aotearoa)
      • 47,906.25 ÷ 24 = 1,996 rangi i te wā toharite e ora ana tētahi tangata o Aotearoa
      • 1,996 ÷ 365 = 5.47 tau te toharite mō te mātakitaki pouaka i te wā toharite e ora ana tētahi tangata o Aotearoa.
    • Whakawhitiwhiti kōrero mō ētahi o ngā whakaaro e noho ana ki muri i ngā tātaitanga toharite nei. Hei tauira:
      • Kāore i te pērā rawa te nui o te wā i ia tau o te 75 tau e ora ana te tangata. He iti noa iho i te wā e pēpi ana, he nui ake pea i te kaumātuatanga ...
      • He rerekē te wā ora o tēnā me tēnā tangata.
      • Koia nei ngā toharite mō ngā tāngata o ngā whānau o tō tātou akomanga. He rerekē pea ngā toharite mō ētahi atu whānau.
Add to plan

Log in or register to create plans from your planning space that include this resource.


Taumata 4