Ngā Tikanga o Te Tekau

Hei Timatanga

1. Me mōhio ngā tamariki ki ngā tāpiritanga katoa ko te 10 te otinga.  Arā, ko ēnei:
   1 + 9 = 10, 2 + 8 = 10, 3 + 7 = 10, 4 + 6 = 10, 5 + 5 = 10, 6 + 4 = 10, 3 + 7 = 10, 2 + 8 = 10, 1 + 9 = 10.

Me āta tirotiro pea ngā tāpiritanga e whakaaturia ana i ngā rauemi pēnei i ēnei:

2. Kia mōhio hoki ngā tamariki ki te whakaatu i ngā tau mai i te 10 ki te 20 ki runga i ngā anga tekau.  Ina kitea ngā anga tekau pēnei i ēnei, he tere te whakahua i te tau e whakaaturia ana (ehara tēnei i te mahi tatau).  He tere kite i te 10 me te 3, me te mōhio anō ko te 10 + 3 = 13

3. Ko tētahi mahi pai hei whakaū i tēnei mātauranga, ko te whakamahi i ō matimati hei whakaatu i tētahi tau.  Me pēnei te mahi me ngā kōrero:
    

   Ngā mahi:	He tauira kōrero:
   Whakaaturia kia tekau ngā matimati, kātahi ka whakaatu i ngā matimati e 3 (kaua e whakaatu mō tētahi wā roa, kia kore e taea te tatau).	Āta titiro ki aku matimati.  He aha te tau e whakaaturia ana? E hia aku matimati? He aha te tau?

Kia pērā anō ngā mahi mō ētahi tau nui ake i te 20 – ko te mahi a ngā tamariki he tatau e hia ngā tekau i whakaaturia ai, e hia ngā kotahi.

4. Atā tirohia te whakamahinga o te anga tekau hei whakaoti tāpiritanga.  Tukuna tētahi rapanga tāpiri pēnei i tēnei:
   E 8 ngā āporo a Hinewai, e 7 ngā ārani a Matiu.  E hia katoa ngā hua rākau

Mā ngā tamariki e whakatauira te tāpiritanga ki ngā anga tekau.  Arā, ka whakaaturia te 8 ki tētahi anga tekau, te 7 ki tētahi:

Mā ngā tamariki anō e whakaaro tētahi huarahi hei whakaoti i te tāpiritanga, ka whakamārama ai (kaua mā te mahi tatau).

Arā,, ka nukuhia ētahi ārani e rua ki te anga e whakaatu ana i ngā āporo:

Mā konei e kite ai ngā tamariki, he ōrite te 8 + 7 ki te 10 + 5.  He mātauranga nui tēnei e taunga ai rātou ki ngā rautaki ā-hinengaro mō te tāpiritanga me te tangohanga.

Hei Whakahīkoi i te Kaupapa
Koia nei ngā mahi hei whakapakari i ngā tamariki ki te whakamahi i te rautaki ‘Hangaia he tekau’ hei whakaoti ā-hinengaro i ngā rapanga tāpiritanga me ngā rapanga tangohanga.

1. Hoatu ētahi rapanga pakitau tāpiri hei whakaatu mā ngā tamariki ki ngā anga tekau.  Koia nei ngā momo tāpiritanga e tika ana:
   9 + 7, 9 + 8, 9 + 6, 8 + 9, 8 + 7, 8 + 6, 8 + 5, 7 + 9 …  Kei te whārangi mahi ‘He Rapanga Pakitau 1’ (PDF, 67KB) ētahi.
   
   He mea nui, kia whai wāhi ngā tamariki ki te whakamārama i te rautaki e whakamahi ana rātou.  Me mahi takirua pea ngā tamariki – mā tētahi e hoatu te rapanga pakitau, mā tētahi e whakatauira, ka whakamārama ai i te huarahi whakaoti.
   
   Kia taunga rā anō ki tēnei, kātahi ka hoatu i ētahi tāpiritanga pēnei i ēnei:
   25 + 8, 27 + 6, 38 + 7 …
   
    
2. Ināianei, ka whakatauira ngā tāpiritanga ki ngā anga tekau kua oti kē te tuhi he ira ki runga.  Hei tauira:
   E 9 ngā pāua i rukuhia e Manahi.  E 7 ngā pāua a tōna teina.  E hia katoa ā rāua pāua?
   
   
   
   Ko tā ngā tamariki, he āta whakaaro i te nuku o ngā porotiti/ira i runga i ngā anga hei whakamahi i te rautaki ‘Hangaia he tekau’.  Arā, he mahi ā-hinengaro.  Me pēnei pea te kōrero a te kaiako:
   E 9 ngā ira kei tēnei kāri.  E hia ngā ira hei hanga i te 10?
   I roto i ō koutou hinengaro, nukuhia tētahi o ngā ira mai i te 7.
   Kua 10 ngā ira ki konei ināianei.  E hia ngā ira kei te toe ki tēnei o ngā anga?
   Nō reira, e hia katoa ngā ira?
   
   Hoatu he rapanga tāpiritanga hei whakaoti mā ngā tamariki.  Ko tā rātou he whakamahi i ngā anga tekau whai-ira.  Kei te whārangi mahi ‘He Rapanga Pakitau 2’ (PDF, 66KB)ētahi.
   
   Ko tēnei tētahi o ngā hīkoitanga matua e whanake ai ngā rautaki a ngā tamariki, mai i te rautaki whakamahi taputapu, ki te rautaki ā-hinengaro.
   
    
3. I konei, ka noho te kaiako ki mua i ngā tamariki.  Kei te kaiako anake ngā anga tekau, ko ia anake e kite ana i ngā ira kei runga (kaua e whakaatu ki ngā tamariki).  Kia pēnei ngā kōrero a te kaiako:
   E 8 ngā ira kei tēnei o ngā anga.  Āta whakaarohia tēnei anga i ō koutou hinengaro.  E hia ngā ira i te rārangi o runga?  E hia ngā ira i te rārangi o raro?  E hia ngā wāhi e wātea ana?
   
   E tāpiri ana ahau i te 8 me te 6.  E rua ngā anga – tētahi mō te 8, tētahi mō te 6.  Whakaahuangia ēnei anga i ō koutou hinengaro.  Pēhea te nuku o ngā ira hei whakaoti i tēnei tāpiritanga?  Whakamāramahia mai.
   E hia ngā ira me nuku hei hanga i te tekau?
   E hia ngā ira kei te toe?
   E hia katoa ngā ira?
    
4. Ko tā ngā tamariki ināianei, he whakaahua i ngā anga tekau i roto i ō rātou hinengaro hei whakaoti i ngā rapanga tāpiri.  Kāore rātou e whakamahi taputapu.  Kei te whārangi mahi ‘He Rapanga Pakitau 3’  (PDF, 66KB) ētahi.  Me waiho hoki mā ngā tamariki e tuhi ētahi rapanga.
   
    
5. Ināianei ka whakamahia ngā anga tekau hei whakaoti i ngā rapanga tangohanga.  Ka tīmata ki ngā anga tekau wātea me ngā porotiti.  Kōrerohia tētahi rapanga pēnei i tēnei: 
   Tekau mā whitu ngā ika i mau i a Pāpā, e 8 ka hoatu ki ngā whanaunga.  E hia ka toe mai?
   Koia nei he anga tekau hei whakaatu i ngā ika 17.
   
   
   
   Me pēhea e tango ai i te 8?  Kaua e tatau.
   Mā te kaiako e whakatauira te tangohanga.  Arā, ka tango i te 7 i te tuatahi, ka 10.  Tangohia tētahi anō, ka 9.  Me pēnei pea ētahi o ngā kōrero:
   E hia ngā porotiti kei tēnei o ngā anga. 
   Āe, e 7.  Tangohia ērā. 
   E hia anō hei tango atu?
   Tangohia te kotahi i tēnei o ngā anga.
   E hia e toe mai ana?
    
6. Ka whakamahi ngā tamariki i ngā anga tekau me ngā porotiti hei whakaoti i ngā rapanga tangohanga.  Kei te whārangi mahi ‘He Rapanga Pakitau 4’ (PDF, 68KB) ētahi.
   
   He mea nui, kia whai wāhi ngā tamariki ki te whakamārama i te rautaki e whakamahi ana rātou.  Me mahi takirua pea ngā tamariki – mā tētahi e hoatu te rapanga pakitau, mā tētahi e whakatauira, ka whakamārama ai i te huarahi whakaoti.
   
    
7. I konei, ka hurihia ngā rapanga tangohanga hei tāpiritanga – koia he rautaki anō hei ako mā ngā tamariki.
   
   E mahi ana a Waiora i te tangohanga nei, te 15 – 9.  Ka pātai ia ki a ia anō, “E 9, tāpirihia te aha, ka 15?”
   Me whakatauira ki ngā anga tekau.
   Tīmata ki te 9.
   Tāpirihia te 1, ka 10.
   E hia anō hei tāpiritanga atu kia eke atu ki te 15?
   Āe, e 5.  E hia katoa ngā ira kua tāpirihia atu?
   Āe, 1 ki konei, e 5 ki konei.  E 6 katoa.
   
   
   
    
8. Mā ngā tamariki e tuhi ētahi rapanga tāpiritanga, rapanga tangohanga hei hoatu ki ō rātou hoa.  Me whakamahi te rautaki ā-hinengaro ‘Hangaia he tekau’ hei whakaoti i ngā rapanga.  Me whai wāhi anō ngā tamariki ki te whakamārama i ā rātou mahi ā-hinengaro ki tētahi atu (pērā i tētahi hoa, te kaiako, ō rātou mātua rānei).

Hei Whakarāpopoto

Whakamahia tēnei rautaki ā-hinengaro (‘Hangaia he tekau’) hei whakaoti i ngā rapanga e whai wāhi mai ana ngā tau pēnei i ēnei:

Tāpiritanga:    25 + 7, 37 + 8, 76 + 9, 48 + 5

Tangohanga:    24 – 7, 36 –  8, 62 – 5, 85 - 9